Czym jest zez rozbieżny i jak go leczyć?

Zez rozbieżny to problem ze wzrokiem, który może pojawić się zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Chociaż wydaje się dość powszechnym schorzeniem, jego leczenie i przyczyny mogą być naprawdę złożone. W poniższym artykule omówimy, czym dokładnie jest, jakie są jego objawy, oraz w jaki sposób można się go pozbyć. Przybliżymy również informacje na temat tego, jaki ma wpływ na codzienne funkcjonowanie osób, które go doświadczają.

Charakterystyka zeza rozbieżnego

Egzotropia, bo tak fachowo nazywa się zez rozbieżny, to schorzenie polegające na tym, że jedno, lub dwoje oczu odchyla się na zewnątrz w kierunku ucha. Może ono mieć charakter stały lub okresowy. Oznacza to, że w niektórych sytuacjach, na przykład pod wpływem zmęczenia czy stresu, problem staje się bardziej widoczny. Warto zaznaczyć również, że schorzenie to występuje zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Niemniej jego przyczyny i nasilenie mogą się różnić w zależności od wieku.

Rodzaje schorzenia

Egzotropię podzielić można na kilka rodzajów, które różnią się przede wszystkim objawami:

  • Okresowa – najczęściej spotykana forma. Charakterystyczne dla niej jest to, że oko odchyla się na zewnątrz tylko w określonych sytuacjach. Mogą to być np. zmęczenie, choroba lub patrzenie na odległe obiekty. Niekiedy wraca ono do normalnego ustawienia.
  • Wrodzona – obecna od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa. Może być związana z innymi schorzeniami neurologicznymi, takimi jak porażenie mózgowe czy zespół Downa.
  • Naprzemienna – charakteryzuje się naprzemiennym odchyleniem obu oczu, raz jedno, raz drugie odchyla się na zewnątrz. Choremu pozwala to na lepsze widzenie peryferyjne.
  • Sensoryczna – występuje u osób, które mają problem ze wzrokiem w jednym oku (np. słabe widzenie lub ślepota). Problem ten powoduje odchylenie chorego oka na zewnątrz.
  • Wtórna – pojawia się po operacji korygującej zez zbieżny (esotropię) i jest wynikiem uszkodzenia mięśni odpowiedzialnych za ruchy oka.

Przyczyny zeza rozbieżnego

Jedną z najczęstszych przyczyn występowania zeza rozbieżnego są wady refrakcji. To między innymi popularna krótkowzroczność, czy dalekowzroczność. W takich przypadkach obraz widziany przez jedno oko może być mniej wyraźny, co sprawia, że mózg zaczyna preferować oko z lepszym widzeniem. W konsekwencji to drugie odchyla się na zewnątrz. Innym czynnikiem są problemy sensoryczne, takie jak choroby siatkówki czy nerwu wzrokowego. Kiedy jedno oko nie widzi dobrze, mózg może przestać je używać, co również powoduje jego odchylenie.

Częstą przyczyną schorzenia są również problemy motoryczne, związane z zaburzeniami funkcjonowania mięśni gałki ocznej. Ich uszkodzenie może prowadzić do trudności w utrzymaniu równoległego ustawienia gałek ocznych. Problemy te mogą mieć charakter wrodzony lub wynikać z uszkodzeń nerwów​. Kolejnym powodem występowania egzotropii są często choroby neurologiczne. One również mogą wpływać na zdolność kontrolowania ww. mięśni.

Schorzenie to może mieć również podłoże genetyczne. Jeżeli ktokolwiek w rodzinie na nie cierpiał, istnieje prawdopodobieństwo, że choroba zostanie przekazana potomstwu. W niektórych przypadkach egzotropia może także pojawić się okresowo w wyniku zmęczenia, stresu lub osłabienia. W takich sytuacjach oko odchyla się na zewnątrz, kiedy organizm nie jest w stanie utrzymać prawidłowego ustawienia wzroku.

Objawy zeza rozbieżnego

Objawy zeza rozbieżnego mogą być widoczne zarówno w statycznym ustawieniu oczu, jak i podczas patrzenia na różne obiekty. Warto wspomnieć również, że łatwiej je dostrzec przy słabym oświetleniu, zmęczeniu lub w stresujących sytuacjach. Najczęściej obserwowanym symptomem jest oczywiście wspomniane już odchylenie jednego lub obu oczu w kierunku ucha. Może być ono stałe lub okresowe.

Innym częstym objawem jest podwójne widzenie, zwłaszcza u dorosłych, u których schorzenie pojawiło się nagle. U dzieci nie występuje to tak często, ponieważ ich mózg tłumi obraz z jednego oka, co jednak może prowadzić do niedowidzenia (leniwego oka). U osób z zezem okresowym może występować również trudność z koncentracją wzroku na blisko położonych przedmiotach oraz mrużenie oczu w próbie uzyskania lepszej ostrości. Ponadto niektórzy mogą odczuwać ból głowy lub szybsze zmęczenie wzroku w związku z próbą utrzymania prawidłowego ustawienia oczu. Osoby z zezem rozbieżnym często przymykają również jedno oko podczas patrzenia na odległe przedmioty, co jest próbą kompensacji problemu​.

Jak lekarz diagnozuje schorzenie?

Diagnozowanie egzotropii polega na wykonaniu kilku kroków. Wszystkie mają na celu dokładną ocenę problemu oraz wykluczenie innych schorzeń. Główne metody stosowane w diagnostyce to:

  • Wywiad medyczny – lekarz zawsze zaczyna od zebrania informacji o historii medycznej pacjenta. Pyta między innymi o przypadki zeza w rodzinie, problemy z widzeniem czy wcześniejsze operacje oka.
  • Test ostrości wzroku – to standardowy test z wykorzystaniem tablic. Polega na sprawdzaniu zdolności widzenia na różne odległości.
  • Ocena ruchomości oczu – badanie ruchów gałek ocznych pozwala sprawdzić, jak oczy poruszają się w różnych kierunkach. Na tej podstawie można ustalić, czy jedno oko nie odchyla się od osi widzenia.
  • Pomiar kąta zeza – ocena stopnia odchylenia oczu przy patrzeniu w różnych kierunkach i na różnych odległościach.
  • Test cykloplegiczny refrakcji – za pomocą kropli rozszerzających źrenice optometrysta bada, czy chory ma wady refrakcji, które mogą powodować zeza.
  • Badanie funkcji obuocznej – ocena zdolności widzenia przestrzennego oraz współpracy obu oczu w celu stworzenia jednego obrazu.
  • Badanie lampą szczelinową i dna oka – służy do oceny struktur wewnętrznych oka, aby wykluczyć inne schorzenia, które mogą być przyczyną egzotropii​.

Leczenie zeza rozbieżnego

Leczenie egzotropii zależy od stopnia zaawansowania schorzenia, wieku pacjenta i przyczyn problemu. Głównym celem jest jednak zawsze przywrócenie prawidłowego ustawienia oczu oraz poprawa widzenia obuocznego. Najpopularniejsze podejście to bez wątpienia leczenie zachowawcze, które najlepiej sprawdza się na początkowym etapie. Wykorzystuje się w tym celu okulary korekcyjne, które pomagają poprawić wady wzroku, mogące być przyczyną zeza. Pomocniczo stosuje się również ćwiczenia ortoptyczne. Wykonywane regularnie, wzmacniają mięśnie oczu i poprawiają ich koordynację. U niektórych pacjentów zalecane jest również zakrywanie zdrowego oka, aby zmusić to chore do większej aktywności, co zapobiega rozwojowi niedowidzenia.

W przypadkach, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi oczekiwanych rezultatów, stosuje się leczenie operacyjne. Najczęściej wykonuje się operację mięśni gałki ocznej, która polega na ich skróceniu lub rozluźnieniu. To w konsekwencji pozwala przywrócić prawidłowe ustawienie oczu. Metoda ta jest skuteczna zarówno u dzieci, jak i dorosłych. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić również terapię farmakologiczną. To znacznie mniej popularna metoda polegająca na wstrzykiwaniu do mięśni toksyny botulinowej.

Wpływ zeza na jakość życia u dzieci i dorosłych

U dzieci zez rozbieżny może prowadzić do poważnych problemów ze wzrokiem, w tym do niedowidzenia. Dzieje się tak, ponieważ mózg tłumi obraz z odchylonego oka. Skutkuje to osłabieniem widzenia przestrzennego i koordynacji wzrokowo-ruchowej. Jeśli nie zostanie podjęte leczenie, dzieci mogą mieć przez to trudności w nauce i podczas wykonywania codziennych aktywności. Zez często wywołuje również problemy emocjonalne, gdyż widoczne odchylenie oka bywa powodem drwin rówieśników, co negatywnie wpływa na pewność siebie i rozwój społeczny najmłodszych.

U dorosłych zez rozbieżny często powoduje problemy z tzw. podwójnym widzeniem i zaburzoną percepcją głębi. Może to utrudniać wykonywanie codziennych zadań, takich jak prowadzenie pojazdów czy czytanie. Dodatkowo wiele osób doświadcza nawracających bólów głowy, co skutecznie obniża komfort życia. Zez u dorosłych może również negatywnie wpływać na samoocenę, a w konsekwencji na życie pożądane życie w społeczeństwie.

Podsumowanie

Egzotropia, to schorzenie, które polega na odchyleniu jednego lub obu oczu na zewnątrz. Wczesna diagnoza i leczenie pozwalają jednak skutecznie je leczyć. Metody na to są głównie dwie – podejście zachowawcze i operacyjne. To, które z nich wybrać zależy przede wszystkim od stopnia rozwoju schorzenia i jego przyczyny. Ważne jednak, aby rozpocząć je jak najszybciej, ponieważ skutecznie może obniżać jakość życia. Poza samym wzrokiem wpływa bowiem na rozwój dziecka i samoocenę osób dorosłych.